मित्रांनो 10वी झाल्यानंतर पुढे काय? हा प्रश्न आज लाखो विद्यार्थ्यांच्या मनात येतो. सगळ्यांनाच डॉक्टर किंवा इंजिनिअर व्हायचं नसतं, काहीजणांना तांत्रिक कौशल्ये शिकून लवकरच स्वतःच्या पायावर उभं राहायचं असतं. अशा तरुणांसाठी ITI म्हणजे एक सुवर्णसंधी आहे. कमी वेळात, कमी खर्चात आणि जास्त रोजगार संधी देणारा हा कोर्स म्हणजे आधुनिक काळातील स्कील बूस्टर आहे. जर तुझं स्वप्न आहे कमावत्या हातात शिक्षण घ्यायचं, तर ITI कोर्स हा तुझ्यासाठी एक जबरदस्त शॉर्टकट ठरू शकतो.
आजच्या काळात अनेक तरुणांना शैक्षणिक क्षेत्रात वेगळ्या वाटा निवडायच्या असतात. इंजिनिअरिंग, मेडिकल, कॉमर्स अशा पारंपरिक अभ्यासक्रमांबरोबरच काही व्यावसायिक अभ्यासक्रमांची मागणी मोठ्या प्रमाणात वाढली आहे. त्यातच ITI म्हणजेच Industrial Training Institute हा एक महत्त्वाचा पर्याय बनत चालला आहे. या लेखात आपण ITI कोर्स म्हणजे काय, त्याचे प्रकार, पात्रता, अभ्यासक्रम, करिअर संधी आणि भविष्यातील महत्त्व याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
ITI कोर्स म्हणजे काय? 10वी/12वी नंतरची उत्तम करिअर संधी आणि संपूर्ण मार्गदर्शन | What is ITI Course? Complete Guide to Career, Eligibility, and Job Opportunities After 10th/12th
ITI कोर्स म्हणजे काय?
ITI (Industrial Training Institute) हे भारत सरकारच्या DGET (Directorate General of Employment and Training) अंतर्गत चालणारे एक प्रशिक्षण संस्थेचं रूप आहे. या संस्थांमध्ये विद्यार्थ्यांना औद्योगिक प्रशिक्षण दिलं जातं जेणेकरून ते कोणत्याही उत्पादन, सेवा किंवा तांत्रिक उद्योगात तत्काळ रोजगार मिळवू शकतील.
ITI कोर्स हे विशेषतः 10वी किंवा 12वी नंतर शिकण्यासाठी डिझाइन केलेले असतात. या कोर्समध्ये विद्यार्थ्यांना प्रॅक्टिकल ज्ञानासोबत थोडं थिअरी शिक्षणही दिलं जातं, जे त्यांना उद्योगात काम करताना उपयोगी पडते.
ITI कोर्सचे प्रकार किती आहेत?
ITI कोर्स मुख्यतः दोन प्रकारांमध्ये विभागले जातात:
Engineering ITI Courses
या कोर्समध्ये मेकॅनिकल, इलेक्ट्रिकल, सिव्हिल, इलेक्ट्रॉनिक्स इत्यादी तांत्रिक विषयांचा समावेश होतो. उदाहरणार्थ:
- Fitter
- Electrician
- Turner
- Mechanic (Motor Vehicle)
- Draughtsman (Civil/Mechanical)
Non-Engineering ITI Courses
या कोर्समध्ये कला, सेवा, संगणक इ. संबंधित विषय शिकवले जातात. उदाहरणार्थ:
- COPA (Computer Operator and Programming Assistant)
- Stenography (Hindi/English)
- Dress Making
- Sewing Technology
- Hospital House Keeping
पात्रता काय आहे? (Eligibility)
ITI मध्ये प्रवेश घेण्यासाठीची पात्रता कोर्सच्या प्रकारावर अवलंबून असते. परंतु सर्वसाधारणपणे खालील अटी लागू होतात:
- शैक्षणिक पात्रता: 8वी, 10वी किंवा 12वी उत्तीर्ण (कोर्सनुसार बदलते)
- वय: किमान वय 14 वर्षे असावे, काही कोर्ससाठी कमाल वयाची अटही असते.
- राष्ट्रीयत्व: उमेदवार भारतीय नागरिक असावा.
ITI कोर्सचा कालावधी काय आहे?
ITI कोर्सची कालावधी साधारणतः 6 महिने ते 2 वर्षांपर्यंत असते. ही कालावधी कोर्सच्या प्रकारावर व ट्रेडवर अवलंबून असते. उदाहरणार्थ, COPA हा कोर्स 1 वर्षाचा असतो तर Electrician ट्रेड 2 वर्षांचा असतो.
प्रवेश प्रक्रिया (Admission Process)
ITI कोर्ससाठी प्रवेश घेण्यासाठी सर्वसाधारणपणे राज्यशासनाद्वारे ऑनलाईन किंवा ऑफलाईन पद्धतीने प्रवेश प्रक्रिया राबवली जाते. प्रवेश मेरिट लिस्टच्या आधारे घेतला जातो. काही खासगी ITI संस्था थेट प्रवेशही देतात.
प्रवेशासाठी आवश्यक कागदपत्रे:
- जन्मतारीख प्रमाणपत्र
- शैक्षणिक गुणपत्रिका
- जातीचा दाखला (जर लागू असेल तर)
- निवास प्रमाणपत्र
- पासपोर्ट साईज फोटो
ITI कोर्सचे फायदे काय आहेत?
ITI कोर्सचे अनेक फायदे आहेत, जे विद्यार्थ्यांना शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर लगेचच रोजगार मिळवून देतात.
- कमीत कमी खर्चात तांत्रिक शिक्षण
- लवकर रोजगाराच्या संधी
- सरकारी नोकरीत आरक्षण व संधी
- स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी
- Apprenticeship द्वारे प्रत्यक्ष उद्योग क्षेत्रात अनुभव
ITI नंतरचे करिअर पर्याय काय आहेत?
ITI कोर्स पूर्ण केल्यानंतर विद्यार्थ्यांसमोर खालीलप्रमाणे अनेक करिअर पर्याय खुले होतात:
सरकारी नोकऱ्या
ITI विद्यार्थ्यांसाठी अनेक सरकारी विभागात नोकऱ्या उपलब्ध असतात:
- रेल्वे
- MSEB
- BSNL
- डिफेन्स (Army, Navy, Airforce)
सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपन्या (PSUs) जसे की BHEL, ONGC, NTPC
खाजगी क्षेत्रातील संधी
खाजगी कंपन्यांमध्ये ITI पास विद्यार्थ्यांना मोठ्या प्रमाणावर मागणी असते. विशेषतः उत्पादन, वाहतूक, इलेक्ट्रिकल, ऑटोमोबाईल कंपन्यांमध्ये चांगले पॅकेज दिले जाते.
Apprenticeship व On-Job Training
ITI नंतर विद्यार्थ्यांना National Apprenticeship Training Scheme (NATS) अंतर्गत अनेक कंपन्यांमध्ये ट्रेनिंगची संधी मिळते. यामध्ये विद्यार्थ्यांना स्टायपेंडसह प्रत्यक्ष उद्योगात काम करण्याचा अनुभव मिळतो.
पुढील शिक्षण काय आहेत?
ITI नंतर विद्यार्थी खालील अभ्यासक्रम करू शकतात:
- NCVT प्रमाणपत्र
- आयटीआय नंतर डिप्लोमा (Lateral Entry in Polytechnic)
- Crafts Instructor Training Scheme (CITS)
स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी आहे का?
ITI कोर्स हे केवळ नोकरीसाठी नाही तर स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्यासाठीही उपयुक्त आहे. उदाहरणार्थ:
- इलेक्ट्रिशियन म्हणून स्वतःची सेवा सुरू करणे
- वेल्डिंग किंवा फिटिंग वर्कशॉप सुरू करणे
- मोबाइल रिपेअरिंग, मोटर रिपेअरिंग, सिलाई दुकान
ITI कोर्ससाठी भारतातील प्रसिद्ध संस्था
भारतभरात हजारो ITI संस्था कार्यरत आहेत. काही महत्त्वाच्या सरकारी ITI संस्था:
- ITI Pune
- ITI Mumbai
- ITI Nagpur
- ITI Nashik
- ITI Chhatrapati Sambhaji Nagar (Aurangabad)
याशिवाय अनेक नामांकित खासगी संस्था देखील दर्जेदार प्रशिक्षण देतात.
ITI कोर्स आणि महिलांसाठी संधी
आता ITI कोर्समध्ये महिलांचा सहभाग देखील वाढत चालला आहे. COPA, ड्रेस डिझायनिंग, फॅशन टेक्नॉलॉजी, ब्यूटी कल्चर अशा कोर्समध्ये महिलांसाठी मोठ्या संधी उपलब्ध आहेत. सरकारी योजनांअंतर्गत महिलांसाठी स्कॉलरशिप व सवलतीही दिल्या जातात.
हे सुध्दा वाचा:- 10वी नंतर आर्मी, पोलिस आणि सरकारी भरतीची संधी
ITI कोर्ससाठी स्कॉलरशिप व शासकीय योजना
- राज्य व केंद्र सरकार द्वारे काही खास स्कॉलरशिप योजना ITI विद्यार्थ्यांसाठी उपलब्ध आहेत.
- उदाहरण: NSFQ आधारित योजना, प्रगती स्कॉलरशिप, अल्पसंख्याक योजना, श्रम कौशल्य योजना इ.
- मुलींना आणि मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांना विशेष सवलती आणि अनुदान मिळते.
ITI कोर्स नंतर फॉरेनमध्ये संधी
- काही ITI ट्रेडसाठी गल्फ देश, कॅनडा, जर्मनी, सिंगापूर यांसारख्या देशांमध्ये मागणी आहे.
- ITI नंतर तुम्ही IELTS/TOEFL सारख्या टेस्ट देऊन विदेशात जॉब किंवा ट्रेनिंगसाठी जाऊ शकता.
- खास करून Electrician, Welder, Fitter, Plumber, Mechanic यांना चांगली संधी मिळते.
ITI कोर्ससाठी अॅप्स आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म्स
विद्यार्थ्यांसाठी आता काही मोबाईल अॅप्स आणि वेबसाइट्स देखील उपलब्ध आहेत ज्या अभ्यासात मदत करतात.
- NIMI Mock Test App
- ITI Question Bank
- NCVT MIS Portal
Skill India Mission आणि ITI
- ITI कोर्स Skill India Mission चा भाग आहे.
- केंद्र सरकारने ITI शिक्षणासोबत राष्ट्रीय कौशल्य विकास मिशन (NSDC) अंतर्गत इंडस्ट्री-रेडी स्कील्स देण्यावर भर दिला आहे.
NCVT vs SCVT ITI कोर्स
- NCVT (National Council for Vocational Training)भारतभर आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यताप्राप्त.
- SCVT (State Council for Vocational Training) राज्यस्तरीय मान्यताप्राप्त.
- शक्यतो NCVT मान्यताप्राप्त ITI मध्ये प्रवेश घेणे फायदेशीर ठरते.
ITI कोर्स हा आजच्या युगात एक व्यवसायाभिमुख व वेळ वाचवणारा अभ्यासक्रम आहे. ज्यांना लवकर नोकरी किंवा व्यवसाय सुरू करायचा आहे, त्यांच्यासाठी ITI हा सर्वोत्तम पर्याय ठरतो. तांत्रिक कौशल्ये शिकून तुम्ही फक्त नोकरी मिळवू शकत नाही, तर स्वतःच्या पायावर उभं राहण्याची संधी देखील मिळवू शकता. त्यामुळे, जर तुम्ही 10वी/12वी नंतर तांत्रिक क्षेत्रात करिअर करू इच्छित असाल, तर ITI हा कोर्स तुमच्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे.