Air Traffic Controller in India: Full Guide to Become an ATC Officer : विमान वाहतूक क्षेत्र हे वेगाने वाढणारे आणि तंत्रज्ञानप्रधान क्षेत्र आहे. यामध्ये अनेक संधी आहेत, त्यापैकी एक महत्त्वाची आणि जबाबदारीची भूमिका म्हणजे एअर ट्राफिक कंट्रोलर (Air Traffic Controller – ATC). हे काम केवळ विमानांना हवेत ने-आण करण्यापुरते मर्यादित नसते, तर यात देशाच्या विमान वाहतुकीच्या सुरक्षेशी संबंधित अनेक निर्णय घ्यावे लागतात.
ATC हे एक अशा प्रकारचे करिअर आहे जे उच्च ताणाखाली निर्णय घेणाऱ्या, वेगाने विचार करणाऱ्या आणि अत्यंत दक्ष व्यक्तींसाठी योग्य असते. जर तुम्हालाही या क्षेत्रात प्रवेश करायचा असेल, तर हा लेख तुमच्यासाठीच आहे. चला तर मग जाणून घेऊया, एटीसी कसा बनायचा – टप्प्याटप्प्याने.
टप्पा 1: शैक्षणिक पात्रता आणि आवश्यक अर्हता
ATC होण्यासाठी खालील शैक्षणिक पात्रता आवश्यक असते:
पात्रता:
- पदवी: भौतिकशास्त्र आणि गणित या विषयांसह B.Sc. किंवा B.E./B.Tech पदवीधर.
- किमान गुण: बहुतांश वेळा 60% गुणांची अट असते.
- वयमर्यादा: सहसा 27 वर्षांपर्यंत, परंतु SC/ST/OBC प्रवर्गांसाठी वयात सवलत असते (सरकारी नियमानुसार).
टीप:
- अंतिम वर्षात शिकत असलेले विद्यार्थीही अर्ज करू शकतात, परंतु निकाल अर्ज भरताना घोषित झाला पाहिजे.
- इंग्रजी भाषा लिहिणे, बोलणे आणि समजणे अत्यावश्यक आहे.
टप्पा 2: AAI मार्फत भरती प्रक्रिया
भारतात ATC पदासाठी भरती प्रक्रिया Airports Authority of India (AAI) मार्फत घेतली जाते. ही प्रक्रिया एक किंवा दोन वेळा दरवर्षी होते.
भरती प्रक्रिया मुख्यतः 4 टप्प्यांत विभागलेली असते:
1. ऑनलाइन अर्ज:
- AAI च्या अधिकृत वेबसाईटवर (https://www.aai.aero) भरती जाहीर होते.
- अर्ज फक्त ऑनलाइन स्वीकारले जातात.
- योग्य दस्तऐवज आणि फी भरून फॉर्म सबमिट करावा लागतो.
2. ऑनलाइन परीक्षा (CBT – Computer Based Test):
ही परीक्षा दोन भागांत घेतली जाते:
➤ Part A:
- General Intelligence / Reasoning
- General Knowledge
- English Language
- Numerical Aptitude
➤ Part B:
- Physics
- Mathematics
(Graduation लेव्हलवरील प्रश्न)
परीक्षा कालावधी: 2 तास
नेगेटिव्ह मार्किंग नाही.
हे सुध्दा वाचा:-विमान अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्स का शोधतात?
3. Voice Test आणि Interview:
- CBT मध्ये उत्तीर्ण झाल्यानंतर उमेदवारांची आवाज चाचणी (Voice Test) होते.
- हा टप्पा खूप महत्त्वाचा असतो कारण ATC ला सतत पायलट्सशी रेडिओवर संवाद साधावा लागतो.
- त्यानंतर छोटेखानी मुलाखत (Interview) होते.
4. मेडिकल तपासणी:
- उमेदवाराची Class III Medical Fitness Test केली जाते.
- या चाचणीमध्ये कान, डोळे, रक्तदाब, मेंदूतील बिघाड, आणि मानसिक आरोग्य तपासले जाते.
- DGCA च्या मार्गदर्शक तत्वांनुसार ही चाचणी केली जाते.
टप्पा 3: प्रशिक्षण (Training)
ATC म्हणून निवड झाल्यानंतर उमेदवारांना AAI च्या प्रशिक्षण संस्थांमध्ये प्रशिक्षणासाठी बोलावले जाते. प्रमुख संस्था म्हणजे:
- Civil Aviation Training College (CATC), अलाहाबाद
- तसेच इतर AAI Regional Training Centers
प्रशिक्षण कालावधी:
- साधारणतः 6 महिने ते 1 वर्ष
- यात क्लासरूम लर्निंग + ऑन-जॉब ट्रेनिंग (OJT) समाविष्ट असते.
प्रशिक्षणामध्ये शिकवले जाणारे विषय:
- Aviation regulations
- Navigation systems
- Radar operation
- Air Traffic rules
- Communication procedures
- Emergency handling
- Live simulation आणि real-world mock situations
टप्पा 4: नियुक्ती आणि नोकरीचे स्वरूप
सुरुवातीची पदवी:
- Junior Executive (Air Traffic Control)
पोस्टिंग:
- भारतभर AAI अंतर्गत असलेल्या विमानतळांवर पोस्टिंग दिली जाते.
- काही वेळा रिमोट लोकेशनला जाण्याची तयारी ठेवावी लागते.
नोकरीचे स्वरूप:
- 24×7 शिफ्ट ड्युटी
- Control Tower, Area Control Centre किंवा Radar Centre मध्ये काम
- पायलट्सना निर्देश देणे, हवामानाची माहिती देणे, धोक्याची सूचना देणे, विमानांचे टप्प्याटप्प्याने मार्गदर्शन करणे इ.
प्रमोशनचे टप्पे:
- Junior Executive → ATC Manager → Senior Manager → DGM (ATC) → GM (ATC)
पगार आणि फायदे
सुरुवातीचा पगार:
- INR 12-14 लाख वार्षिक CTC (महिन्याला अंदाजे ₹70,000 – ₹90,000)
- यामध्ये बेसिक पगार, HRA, DA, Shift Allowance, Medical Benefits इत्यादीचा समावेश असतो.
इतर फायदे:
- सरकारी नोकरीचा स्थैर्य
- Provident Fund, Gratuity, Pension योजनांचा लाभ
- कौटुंबिक वैद्यकीय सुविधा
- परदेशी प्रशिक्षण संधी
आवश्यक कौशल्ये आणि व्यक्तिमत्व गुण
ATC च्या भूमिकेसाठी खालील कौशल्ये अत्यंत महत्त्वाची असतात:
| कौशल्य | वर्णन |
|---|---|
| तणावाखाली निर्णय | अनेक विमानांची वाहतूक हाताळताना प्रसंगानुरूप निर्णय घ्यावे लागतात |
| उत्तम संवाद कौशल्य | पायलट्ससोबत रेडिओवर स्पष्ट आणि नेमकं बोलणं |
| वेळ व्यवस्थापन | प्रत्येक सेकंद महत्त्वाचा असतो |
| टीमवर्क | अन्य ATC, Engineers, Security यांच्याशी समन्वय |
| एकाग्रता | सतत लक्ष केंद्रित ठेवणे आवश्यक |
एटीसी (Air Traffic Controller) ही नोकरी केवळ पगार किंवा प्रतिष्ठेसाठी नाही, तर देशाच्या हवाई सुरक्षेशी निगडित एक अत्यंत जबाबदारीची भूमिका आहे. जर तुम्ही विज्ञान शाखेचे विद्यार्थी असाल, निर्णयक्षमता, संयम आणि संवाद कौशल्य असलेले तरुण असाल, तर ATC हे तुमच्यासाठी अत्यंत योग्य आणि रोमांचक करिअर ठरू शकते.
उपयोगी स्रोत:
आकाशात उंच भरारी घेण्यासाठी, पहिला टप्पा इथूनच सुरू करा!
