कालचा दिवस… देशभराचं मन हेलावून टाकणारा. Air India Flight AI171 एकदम साधी उड्डाणासारखी वाटणारी एक ट्रिप. कुणी लंडनला आपल्या मुलाकडे जात होतं, कुणी नोकरीच्या शोधात, तर कुणी honeymoon ला. विमानात एकूण २४२ जीव होते. प्रत्येकाची एक स्वप्नं, एक गोष्ट, एक वाट पाहणारा माणूस. पण नियतीनं आपलं तोंड कसं वळवलं कोण जाणे…
विमान उडालं आणि काही सेकंदांतच… एक जोरदार आवाज, आकाशात एक आगगाडी, आणि काही मिनिटांत संपूर्ण देश स्तब्ध.
AI171 विमान कोसळलं. धडकी भरवणारी ती आग, ती राख… आणि त्या राखेत हरवलेले कित्येक स्वप्नं. जिवंत राहिलेला फक्त एकच प्रवासी… बाकी सगळे त्या आगीच्या कवेत गेले.
पण इतक्या मोठ्या दुर्घटनेनंतरही एक गोष्ट शांत होती, पण महत्त्वाची होती. ती म्हणजे… ब्लॅक बॉक्स – एक साधासा ऑरेंज रंगाचा डब्बा. पण तो डब्बा, त्या 242 लोकांच्या शेवटच्या क्षणांचं सगळं साठवून ठेवतो. कोण काय बोललं, विमानात काय चूक झाली, इंजिनने काय सांगितलं, आणि शेवटच्या क्षणी कॉकपिटमध्ये काय झालं हे सगळं त्या एका डब्ब्यात आहे. हा ब्लॅक बॉक्स म्हणजे फक्त यंत्र नव्हे तो त्या अपघातामागचं खरं सत्य सांगणारा साक्षीदार आहे. तो शोधण्यात यश आलं… आता त्याच्या आधारावरच आपल्याला समजणार आहे की विमान कसं पडलं? चूक कुणाची होती? आणि अशा घटना पुन्हा होऊ नयेत, यासाठी काय शिकायला हवं?
विमान अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्स का शोधतात? | What is Black Box in Flight? Explained in Marathi with Example
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय?
एव्हढं लक्षात ठेव की, विमानात एक “ब्लॅक बॉक्स” असतो, पण खरंतर तो काळा नसतो, एकदम केशरी (ऑरेंज) रंगाचा असतो. त्याला ब्लॅक बॉक्स का म्हणतात हे तर फक्त परंपरेनं आलंय. हा बॉक्स म्हणजे विमानात काय घडलं, कोण काय बोललं, इंजिन, कंट्रोल यांचं सगळं रेकॉर्ड ठेवणारा मशीन असतो.
दोन प्रकार असतात
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे एकच यंत्र नसतो, तो दोन यंत्रांचं मिळून बनतो.
FDR
Flight Data Recorder ह्याच्या कामाचं थोडक्यात सांगायचं तर, हे विमानातल्या सर्व पार्ट्सचा रिपोर्ट ठेवतो. उंची किती, स्पीड किती, इंजिन चालू की बंद, ब्रेक लागला का, कोणतं बटण दाबलं. सगळा हिशोब यात नोंदलेला असतो.
CVR
Cockpit Voice Recorder हे दुसरं म्हणजे पायलट आणि को-पायलट काय बोलले, बाहेरच्यांशी (ATC) काय संभाषण झालं, अलार्म किंवा विमानात काही आवाज झाला तर ते सगळं यात आवाजासह साठवलेलं असतं.
एवढा मजबूत का असतो?
ब्लॅक बॉक्स साधासुधा डबा नाही, तो एकदम दमदार असतो. हा बॉक्स इतका मजबूत असतो की:
- 1100°C चं तापमान सहन करू शकतो,
- जोरात पडला तरी फुटत नाही.
- पाण्यात गेला तरी 30 दिवस सिग्नल पाठवत राहतो.
- आणि त्याच्यात एक खास बीकन असतो जो सर्च टीमला आवाज करून सांगतो, मी इथे आहे.
अपघात झाल्यावर ह्याचं काय काम?
जर कधी विमान कोसळलं (जसं काल अहमदाबादला झालं), तेव्हा सगळ्यात पहिलं ब्लॅक बॉक्स शोधतात.
कारण त्या डब्यातूनच समजतं की विमान का पडलं.
- पायलटनं काही चूक केली का?
- इंजिन बंद पडलं का?
- वादळात सापडलं का?
- की काहीतरी इतर तांत्रिक बिघाड झाला?
हे सगळं ब्लॅक बॉक्स उघडलं की माहिती मिळतं.
हे सुध्दा वाचा:- धावत्या ट्रेनमध्ये ATM! भारतीय रेल्वेची क्रांतिकारी सुरुवात
अहमदाबाद क्रॅशमध्ये काय घडलं?
कालचं जे विमान पडलं ना – Air India चं AI171 त्यात दोन ब्लॅक बॉक्स होते.
त्यातलं एक मिळालं, आणि आता त्याचं डेटा तपासलं जातंय.
दुसऱ्याचा शोध सुरू आहे. जेव्हा दोन्ही सापडतील, तेव्हा तपास करणाऱ्यांना खरं काय घडलं ते समजेल.
एकूण काय?
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे विमानाचं कान आणि डोळे. विमान गेलं तरी हे डब्बे सांगतात, शेवटच्या क्षणी काय झालं.
आपल्यासारख्या सामान्य लोकांसाठी हे केवळ एक यंत्र वाटतं, पण पायलट, सरकार आणि तज्ञ लोकांसाठी हे ‘खुलासा करणारा पुरावा’ असतो.
एक छोटासा डब्बा… पण त्यात बंद आहे 242 लोकांच्या शेवटच्या क्षणांचा आवाज. त्यांच्या स्वप्नांचं, त्यांच्या भीतीचं, आणि त्यांच्या शेवटच्या श्वासाचं गुपित. ब्लॅक बॉक्स फक्त अपघाताचं कारण सांगत नाही, तो आपल्याला एक मोठा धडा देतो की तांत्रिक प्रगती कितीही झाली, तरी एक क्षण पुरेसा असतो सगळं संपवायला.
त्या डब्ब्यातून जेव्हा आवाज बाहेर येतो ना, तेव्हा तो फक्त यंत्रांचा आवाज नसतो, तो असतो आईच्या काळजाचा ठोका, वडिलांच्या आशेचा श्वास, मुलांच्या वाट पाहणाऱ्या डोळ्यांचा गहिवर. या अपघाताने देश हादरला, पण त्या आवाजातून आपण शिकायला हवं काही जीव तरी पुढे वाचावे म्हणून. ही घटना विसरता येणार नाही… पण त्यातून घ्यायची शिकवण मात्र लक्षात ठेवावी लागेल. कारण आयुष्याची किंमत फक्त आकड्यांनी नाही ती माणसांच्या आठवणींनी मोजली जाते.
